Predikant Alke Liebich over mij

tel: 033-2583613 e-mail: a.liebich@kpnplanet.nl

 

 

 

 

 

 

 

 

In het najaar 2020 jaar was ik vrijwilliger in een Grieks vluchtelingenkamp. Hierover heb ik een blog bijgehouden: https://alkeliebichcompagnon.blogspot.com/

 

De hulp-kerstboom helpt! Kerstcolumn 2023

Ik zie spannende veranderingen om me heen. Ik word er bijna zo opgewonden van als Godfried Bomans. Hij zag lang geleden bij de intocht ineens hoe Sinterklaas de zak de zee in smeet. Die ellendige zak – eindelijk verleden tijd. Geen kind gaat er meer in, en moet mee naar Spanje. Wat een bevrijding was dat. Inmiddels is Piet ook van zijn koloniale stigma bevrijd en mag ‘ie gewoon onnozel en ondeugend zijn. Dat is natuurlijk allemaal weeeken geleden, maar het zegt me wel dat tradities veranderen en juist daardoor ons iets te zeggen hebben. ‘Nur wer sich ändert, bleibt sich treu’ zong de (Oost)Duitse dissident Wolf Biermann. Allen wie kan veranderen kan zichzelf trouw blijven. Geldt dat ook voor oude tradities?

Inmiddels zie ik iets anders: alom duikt ‘ie op. De hulp-kerstboom. Overal lichtjes gegroepeerd in kegelvorm. Natuurlijk, een kerstboom. Maar nee, die zit er niet in. Er zit lucht in. Die lange kegel met de punt zelfbewust in de lucht is voldoende voor ons om een boom te zijn. De suggestie van een kerstboom is genoeg om het koud te krijgen en te verlangen naar een warme kamer met kaarslicht.

Ik vind het fascinerend. We zijn gehecht aan tradities en zien bomen waar ze niet zijn. We zijn allemaal kerst-gelovig. Hulpsinterklazen, daar trappen we niet meer in. Maar geef me één hulp-kerstboom en ik ben om. En ik neem de leegte in het midden van de kegel vol licht op de koop toe. Weet ik heus wel. Maar het omhulsel van licht geeft ruimte en veiligheid. Leegte geeft ruimte. Geeft een plek om in te wonen. Geeft vleugels aan mijn fantasie.

Weinig seizoenen kennen zoveel tradities als het kerstfeest. Ze kunnen ons de suggestie geven dat alles bij het oude blijft, en ons in slaap sussen. Maar niets is minder waar: de tradities zijn de lichtslingers waartussen het goed toeven is. Ze beschermen de ruimte waarin iets bijzonders kan gebeuren. Iets heiligs, iets teers, iets nieuws. Daar binnenin wil je zijn, daar kan iets geboren worden. Ergens, ergens midden onder ons is de ruimte waar iets nieuws ontstaat, waar God gebeurt. Ik wens ons toe dat dit veelvuldig aan het licht komt. Je moet er wel een beetje gelovig voor zijn.

 

 

Bijna 35 jaar geleden viel de muur.

Rechtop leren lopen – een monument voor ouders. Mijn moeder is er nog, ik draag dit aan haar op.

Ik ben in de DDR opgegroeid, in marge van de kerken daar. Geloven  was voor mij zo nodig als ademhalen. Bondskanselier Angela Merkel noemt het geloof haar innerlijk kompas, dat haar helpt met grote vraagstukken om te gaan.  Ik ben op zoek gegaan wat dat dan was, dat opgroeien, die ademnood en het kompas. Het artikel hieronder is een poos geleden verschenen in Vrijzinnig, blad van de VVP.

Wie in de DDR ontwikkelingsmogelijkheden wilde krijgen, moest briljant zijn of zo veel en zo enthousiast mogelijk met de ideologische wind meewaaien. En liefst beide. Opgroeien in een situatie waarin je in het gareel moet lopen en waar op elk afwijken behoorlijke sancties staan, betekent het dat je je al vroeg daartoe moet leren verhouden. Kerk en geloof was in strijd met de heersende ideologie en werd gewantrouwd. Geloven kon in die situatie alleen maar lastig zijn, een blok aan het been. Elke eigen mening of actie kon tegen je gebruikt worden. Was het niet onmiddellijk, dan wel op lange termijn: het gaat mee met elk dossier, en ook met dat van je gezinsleden. Wat je doet en nalaat heeft dus ook gevolgen voor je familie. Die loden last heeft helaas veel te goed gewerkt. Bijna iedereen was een brave burger. Soms merk je daar nu nog wel iets van, van die braafheid.

 

Men moet God meer gehoorzamen dan de mensen. Handelingen 5:29 – Een standbeeld voor onze ouders

Ik vroeg het aan mijn collega, predikant in onze partnergemeente in Roßlau: ‘Toen ik mijn vader tegen onbekenden in ons huis hoorde zeggen ‘Nee, ik ga mijn ziel niet verkopen’, kon ik hem niet goed begrijpen. Maar ik ben het nooit vergeten. Eigenlijk had ik alleen maar last van het geloof van mijn vader. Die uitbarsting bleek namelijk over mij en mijn schoolcarrière te gaan. Ik mocht van de staat niet studeren en kreeg met moeite een opleidingsplaats.  Dat mijn vader zo vasthoudend was, deed onze onderlinge relatie geen goed. Ik begreep pas veel later hoezeer dit ook hem pijn moet hebben gedaan in zijn ziel.’

Angela Merkel vertelt: ‘Mijn vader was actief als predikant en verhuisde van Hamburg naar de DDR, vanuit de overtuiging dat ook in de DDR een goede opleiding van predikanten belangrijk was. In mijn gezin van herkomst was de christelijke levenshouding bepalend in alle omstandigheden.’ (Waarum ich Christ bin, Sonntagsblatt 2001.)

Mijn eigen verhaal: ‘Vlak bij onze school in Oostberlijn hadden Amerikaanse militairen kauwgom uitgedeeld. Naderhand werd op school een bijeenkomst voor ouders hierover gehouden. Daar werd met nadruk gesteld dat ‘wij de Amerikanen  moesten leren haten.‘ Waarop mijn moeder opstond en antwoordde dat zij haar kinderen niet gaat opvoeden om te haten maar om lief te hebben. Zij ging weer zitten. Er kwam geen enkele reactie. Alleen ijzige stilte. Op zo’n moment wist zij niet wat dit kon gaan betekenen, maar dat was wat zij op dat moment moest doen.’ Mijn moeder durfde te zeggen wat gezegd moest worden. Mijn vader was 20 toen de DDR begon, en 60 toen de muur viel. Dat was de generatie die het verschil kon maken tussen meelopen en rechtop lopen. Zonder onze moedige ouders hadden wij onze onafhankelijkheid niet durven te bewaren.

En zo zijn er veel ervaringen van huidige 50ers met hun ouders. De ouders, dat is de generatie die na de oorlog volwassen is geworden. Hun leven is begonnen in Naziduitsland, en toen de muur viel was de pensioen in zicht. De nieuwe mogelijkheden golden niet meer voor hen. Zij maakten belangrijke keuzes om ons weerbaar te maken. Voor deze ouders wil ik bij deze een standbeeld oprichten.

 

Rechtop leren lopen

Je rug recht houden, ‘den aufrechten Gang lernen’, dat was een belangrijke functie van kerk. De kerk was een van de weinige plaatsen van open gesprek en discussie. Een innerlijk kompas werd daar gevormd. Dat kompas is een onvervangbaar instrument, dat zijn nut gaat bewijzen. Een paar voorbeelden.

Neem de ideologische lessen op school. Daar werd niet alleen de kennis beoordeeld maar ook de overtuiging. Een opstel moest eindigen in een persoonlijke stellingname. Hoe briljant het opstel ook was, zonder stellingname ging er minimaal een punt af. Dan komt er een interne dialoog op gang: Hoe moeilijk kan het zijn om te jokken op papier, voor je eigen bestwil? Maar – wil ik werkelijk keer op keer als een papegaai officiële standpunten herhalen? Het houdt een keer op. Als ik hier mijn rug niet recht houd, hoe zou ik dat verder in mijn volwassen leven dan kunnen? Dan helpt het om te lezen: met mijn God spring ik over een muur. (psalm 18)

Een gemeentelid uit  Roßlau: ‘Die intimiderende sfeer! Wat doe je als je in je militaire dienst wordt gevraagd: Stel je betrapt je zus terwijl ze de DDR wil ontvluchten. Ga je op haar schieten? Ik heb geantwoord: ik zou voor haar gaan staan en haar verdedigen. Daarvoor werd ik afgevoerd in een strafcompagnie. Gelukkig viel het daar mee; ik heb geluk gehad. Niet iedereen had zo’n geluk, maar er zaten ook wel eens goede mensen op foute plekken.’

Mijn collega uit Roßlau: ‘De vasthoudendheid van mijn vader blijft tot op de dag van vandaag belangrijk voor mij. Ik heb geleerd om afstand te houden tot de waan van de dag, en te zoeken naar dat wat God van me vraagt. Ook al wist ik niet altijd wat het ging betekenen voor mijn leven. Eigenlijk geldt dat tot op de dag van vandaag. Een tijd geleden hadden wij wekelijks demonstraties tegen de komst van vluchtelingen en natuurlijk ook een tegendemonstratie. In de kerk hielden wij dan op hetzelfde tijdstip een vredeswake waar wij ook de angsten van de mensen bespreken. Ons klokgelui vermengt zich dan met het kabaal van de demonstraties. De gemeente is verdeeld, en ik probeer naar iedereen te luisteren. Wij willen ons als christenen niet met een kamp vereenzelvigen. Of, zoals mijn vader zei: ik ga mijn ziel niet verkopen. Voor mensen in nood moeten we gewoon klaar staan, dat is mijn christelijke overtuiging.’

Angela Merke: ‘Ik heb in de DDR-tijd geleerd dat het juist kan zijn om anders te denken en te beslissen als de meeste mensen zouden willen. Ook in onze tijd, waar veel meer onverschilligheid is en weinig op het spel lijkt te staan, helpt mij dit. Want er staan altijd dingen op het spel, en met onverschilligheid kom je niet verder. Mijn innerlijk kompas als christen behoedt mij voor onverschilligheid en gemakzucht. Ik heb er veel aan te danken.’

 

Godsvertrouwen

Bij andere gelegenheid (een lezing in juli 2015) haalt Merkel een lied aan dat in de periode rond de val va de muur een grote rol heeft gespeeld. Het lied geeft moed om een onbekende weg te gaan. Die moed is nu ook nodig. Je gaat de weg vanuit de vertrouwde bron van het geloof, en toch met vertrouwen het onbekende tegemoet. Want het is geen schande als men nog geen antwoord op alle vragen heeft. Ook niet als bondskanselier. De dichter is Klaus-Peter Hertzsch, em. hoogleraar theologie in Jena. Ik heb college van hem gehad; hij overleed in november 2015. Melodie: lied 864 Nieuw Liedboek.

1. Vertraut den neuen Wegen,
   auf die der Herr uns weist,
   weil Leben heißt: sich regen,
   weil Leben wandern heißt.
   Seit leuchtend Gottes Bogen
   am hohen Himmel stand,
   sind Menschen ausgezogen
   in das gelobte Land.

2. Vertraut den neuen Wegen
   und wandert in die Zeit!
   Gott will, dass ihr ein Segen
   für seine Erde seid.
   Der uns in frühen Zeiten
   das Leben eingehaucht,
   der wird uns dahin leiten,
   wo er uns will und braucht.

3. Vertraut den neuen Wegen,
   auf die uns Gott gesandt!
   Er selbst kommt uns entgegen.
   Die Zukunft ist sein Land.
   Wer aufbricht, der kann hoffen
   in Zeit und Ewigkeit.
   Die Tore stehen offen.
   Das Land ist hell und weit.